„W hołdzie Żołnierzom Wyklętym – bohaterom antykomunistycznego podziemia, którzy w obronie niepodległego bytu Państwa Polskiego, walcząc o prawo do samostanowienia i urzeczywistnienie dążeń demokratycznych społeczeństwa polskiego, z bronią w ręku, jak i w inny sposób, przeciwstawili się sowieckiej agresji i narzuconemu siłą reżimowi komunistycznemu” – głosi preambuła do ustawy, na mocy której dzień 1 marca jest obchodzony jako Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych.
1 marca 1951 r., w więzieniu na warszawskim Mokotowie wykonano wyrok śmierci na dowódcach IV Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Skazani zostali przez komunistyczne władze po pokazowym procesie, poprzedzonym brutalnym śledztwem. W rocznicę ich śmierci obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych.
Inicjatorami wprowadzenia Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych byli Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej śp. Lech Kaczyński oraz śp. Prof. Janusz Kurtyka, prezes Instytutu Pamięci Narodowej.
Żołnierzami Wyklętymi nazwano uczestników powojennej konspiracji przeciwko narzuconym przez Sowietów władzom Polski Ludowej. Wielu z nich było bohaterami walk z niemieckim okupantem podczas II wojny światowej. Łączyła ich niezgoda na podporządkowanie Polski i Polaków reżimowi pochodzącemu z obcego nadania.
Żołnierzami Wyklętymi stawili odważnie czoła sowieckim okupantom i ich polskim, komunistycznym współpracownikom. Nie godząc się z narzuconym Polsce ustrojem sowieckim, nie godząc się na represje i terror wobec współobywateli, nie godząc się na pozbawienie Polski niepodległości, podjęli nierówną walkę. W czasach PRL zostali skazani na zapomnienie, niejednokrotnie pochowani w masowych grobach, pod osłoną nocy, wymazani z kart historii bądź opluwani przez komunistyczną propagandę. Szacuje się, że w szczytowym okresie walki, w 1945 r., w podziemiu niepodległościowym działało bezpośrednio nawet 200 tysięcy osób.
Kiedy w połowie kwietnia 1946 r. mjr Zygmunt Szendzielorz „Łupaszka”, obejmował dowództwo odbudowanej przez siebie 5. Brygady Wileńskiej AK, zwracając się do swoich żołnierzy mówił, że już po raz trzeci w czasie tej wojny wychodzi z nimi w pole, aby walczyć o Polskę wolną i demokratyczną.
W czasach rządów komunistycznych zostali oni wyklęci, ale my dzisiaj mówimy o nich jako o Niezłomnych, jako o tych którzy postawili na szali swoje młode życie, walcząc o to co często nie było im dane – a czym my dzisiaj możemy się cieszyć – o wolną, niepodległą i demokratyczną Polskę. Przywracając pamięć o Żołnierzach Niezłomnych spłacamy nasz dług wobec nich.
Święto 1 marca jest hołdem dla Żołnierzy Wyklętych, Żołnierzy Niezłomnych za świadectwo męstwa, nieugiętej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji niepodległościowych polskiego Narodu, za krew przelaną w obronie Ojczyzny. Bohaterowie podziemia antykomunistycznego nie tylko odegrali istotną rolę w odsuwaniu w czasie kolejnych etapów utrwalania systemu zniewolenia, ale też pozostali wzorem postawy obywatelskiej.
